Normale plasmacellen in het beenmerg (afb: hematologiegroning.nl)
Ons afweersysteem is een geweldig systeem en ondanks dat dat al tientallen jaren stevig is onderzocht is nog lang niet alles bekend. Witte bloedlichaampjes spelen bij die afweer de eerste viool, maar hoe het proces verloopt naar de ontwikkeling van die langlevende bloedcellen was nog niet bekend. Nu blijkt dat een eiwit, de transcriptiefactor Blimp1, daarbij een centrale rol in vervult, vonden onderzoekers van het instituut voor moleculaire pathologie (IMP) in Wenen.
Bij de afweer spelen plasmacellen de hoofdrol. Plasmacellen zijn witte bloedlichaampjes die ontstaan uit B-cellen en die de afweer tegen indringers in stelling brengen. Ze maken antilichamen aan, wel zo’n 10 000 van die moleculen per seconde. Die antilichamen zijn de soldaten die de indringers onschadelijk moeten maken. Plasmacellen ontstaan doordat lichaamsvreemde stoffen (antigenen) B-cellen activeren tot omvorming. De vervolgens ontstane cellen bewegen zich door het beenmerg en kunnen heel oud worden: soms tientallen jaren. Die plasmacellen vormen het ‘geheugen’ van het afweersysteem.
Hoe plasmacellen ontstaan en wat ze doen is al heel lang bestudeerd, maar hoe die processen in gang worden gezet en gestuurd was nog niet heel precies bekend. De onderzoekers van het Weense instituut onder leiding van Meinrad Busslinger is vijf jaar bezig geweest en ontdekten dat de transcriptiefactor Blimp1 een hoofdrol bij speelt in het ontwikkelen van plasmacellen. Bij muiscellen werden alle genen aangemerkt die invloed hebben op de ontwikkeling van plasmacellen. “We vonden dat meer dan de helft van deze genen door Blimp1 worden gestuurd”, zegt onderzoekster Martina Minnich. “Deze transcriptiefactor heeft dus een hoofdrol. Blimp1 kan genen niet alleen uitschakelen maar ook aanschakelen. Dat is belangrijk voor het begrip van de ontwikkeling van plasmacellen.” Volgens Busslinger stuurt Blimp1 de meeste essentiële functies van plasmacellen. “Die factor stuurt onder meer de mobiliteit in het beenmerg, de enorme vergroting van het endoplasmatische reticulum en de productie van antilichamen. Zonder Blimp1 geen antilichamen en dus geen afweer.”
Terwijl de transcriptiefactor wezenlijk is voor het ontstaan van plasmacellen, overleven die cellen ook zonder Blimp1. Ze werken alleen niet, omdat ze zonder Blimp1 geen antilichamen produceren, zo bleek onderzoekers van het Walter en Eliza Hall-instutuut in Melbourne (Aus). De onderzoekers in Australië werkten bij hun onderzoek samen met de Oostenrijkers. De veelzijdigheid van Blimp1 is niet alleen voor het afweersysteem van belang, maar ook bij het bestuderen van ziektes interessant, uiteraard. Mutaties in het Bimp1-gen kunnen er toe leiden dat B-cellen zich niet verder ontwikkelen en zo aanleiding geven tot het ontstaan van tumoren. Soms komt het ook voor de witte bloedlichaampjes ‘in ruste’ zich ongebreideld vermeerderen en eenplasmaceltumor vormen, een multipel myeloom ofwel de ziekte van Kahler. UIteraard komen in dit verband ook autoimmuunziektes in het vizier, waarbij antilichamen zich tegen de eigen cellen keren. Busslinger: “Deze ontdekkingen hebben ons inzichten in de werking van plasmacellen vergroot. Ook zijn er nieuwe vragen bijgekomen, waar weer een antwoord op gevonden moet worden.” Tuurlijk. Wetenschap genereert vooral nieuwe gaten in de wetenschap. Het is maar dat we dat weten. En de onderzoeker hij onderzoekt voort.
Bronnen: Alpha Galileo, Science Daily