Bestaat bewustzijn eigenlijk wel?

Jongetje met hersensDe Amerikaanse filosoof Daniel Dennett gelooft dat onze hersens machines zijn, die bestaan uit miljarden robotjes. Hersens, ook niet van de mens, zijn heel bijzonder en hij denkt dat bewustzijn een illusie is. Hij heeft waarschijnlijk hartstikke gelijk, maar vertel ons wat we met die wijsheid moeten (denk ik dan).

In 1965 schreef de eveneens Amerikaanse wijsgeer Hubert Dreyfus dat mensen machines altijd met schaken zouden verslaan, omdat machines geen intuïtie hebben. Dennett was het daar niet mee eens. Een paar jaar later werd Dreyfus mat gezet door een computer en in 1997 won IBM-computer Deep Blue van schaakkampioen Garri Kasparov.
Dennett heeft altijd aangenomen dat onze hersens machines zijn. Voor hem is dan ook niet de vraag of computers menselijk kunnen worden, maar hoe bijzonder mensen werkelijk zijn. In een vraaggesprek met BBC Radio 4 zegt hij dat er niets speciaals is aan intuïtie. “Intuïtie is gewoon iets weten zonder dat je weet hoe je daar terechtgekomen bent.”

Hij verwijt de Franse wijsgeer en wiskundige René Descartes (Cartesius) dat die voortdurend het denken over de menselijk geest heeft vervuild. Descartes kon niet bedenken hoe een machine kon denken, voelen en inbeelden. Dat moesten dus godsgeschenken zijn, was zijn redenering volgens Dennett. De Fransman leefde in de zeventiende eeuw toen machines nog bestonden uit tandwielen en hefboompjes en niet uit processoren en digitale geheugens. Dennett wil Descartes dan ook nog wel vergeven.

3000 jaar

Als je de hersencellen in een tempo van een per seconde zou tellen, dan was je daar drieduizend jaar mee bezig, stelt de filosoof. “Onze geest bestaat uit molmachines, ook bekend als neuronen. Als je dat teleurstellend vindt, dan heb je geen voorstellingsvermogen”, zegt hij. “Denk eens aan een machine met een biljoen bewegende delen? We zijn niet zo maar robots, we zijn robots gemaakt van robots gemaakt van robots. Onze hersencellen zijn robots die reageren op chemische signalen. De motoreiwitten die de cellen produceren zijn robots en zo gaat dat maar door.”
Bewustzijn is er. We ervaren dat dagelijks, maar voor Dennett is bewustzijn niet meer dan wat we zien op een computer of telefoon. Er zijn elektronische bijdehandjes die op het scherm een ‘gebruikersillusie’ maken. Die hebben een punt, vindt hij.
Als we op ikoontjes drukken dan denken we dat we aan het roer staan, maar wat we doen met onze vingers is volgens de wijsgeer een vrij pathetische bijdrage aan de totale activiteit van de machine (computer of telefoon). Die handeling zegt ons niks over hoe zo’n ding werkt.

“Dat is hetzelfde met het menselijke bewustzijn. Dat is de ‘gebruikersillusie’ van de hersens van zichzelf. Het voelt echt en belangrijk voor ons maar het is niet echt bijzonder.” Hij stelt dat de hersens niet hoeven te weten hoe de hersens werken.

Apen

Mensen hebben zich evolutionair ontwikkeld uit apen. We hebben zo’n 99% van ons genoom met chimpansees gemeen. Mensen zien ook wel in dat ons gedrag deels van onze dierlijke afkomst stamt, maar dat zijn meestal niet de eigenschappen waar we trots op zijn, redeneert Dennett. Wel op onze intelligentie, inzicht en scheppingsvermogen. Die dingen zou ons mensen speciaal maken in het dierenrijk.
De mens is een product van, uiteindelijk, miljarden jaren ontwikkeling, een ontwikkeling van vallen en opstaan, van evolutionaire ‘experimenten’, gaat de Amerikaan verder. “Evolutionair gezien is ons denkvermogen niet verschillend van het vermogen tot spijsvertering. Beide kunnen worden verklaard door Darwins selectietheorie.”
We kwamen van eencelligen. Onze geest is het resultaat van miljarden jaren biologisch experimenteren, stelt hij. “Ons genie is geen godsgeschenk. Het is een proces van miljoenen jaren vallen en opstaan. Als een bacteriën op voedsel af gaat, dan zeggen wetenschappers niet dat ze slim zijn. Dat is erg onwetenschappelijk, maar als wetenschappers denken beschrijven als een biologische activiteit dan riskeren ze hoon of pek en veren, afhankelijk van het gezelschap waarin ze verkeren. Een dergelijk streng reductionisme vinden we beledigend. Hoe naïef om te denken dat onze geest niets meer is dan een verzameling neuronen!”

Turing

Volgens Dennett onderschatte Descartes machines schromelijk. Die visie is rechtgezet door Alan Turing. Die voorspelde dat aan het eind van de twintigste eeuw het gebruik van woorden en algemeen onderwezen inzichten zo zou zijn veranderd dat we van denkende machines zouden kunnen spreken zonder dat we tegengesproken worden.
In de jaren zestig waren rekentuigen nog niet erg goed in schaken, nu zouden ze saxofoon te kunnen spelen als John Coltrane. In deze digitale tijden van supercomputers en telefoons is het niet meer zo moeilijk voor te stellen hoe een machine met een biljoen bewegende onderdelen een mens kan zijn, stelt Dennett.
Ik geloof hem, maar wat moeten we er mee? Moeten we de rechtbanken afschaffen omdat we toch maar machines zijn en dus niet verantwoordelijk voor onze daden? Of wil Dennett ons vertellen dat er met het koppelen van biologische en elektronische machines, zoals Elon Musk onze toekomst voorstelt, niet zo veel mis is? Zeg het maar….

Bron: BBC

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.