De ecologische voetafdruk van veeteelt is buiten alle proporties. Hier een voorbeeld daarvan uit Brazilië (afb: Greenpeace)

Terwijl het gros van de landen in de wereld weinig haast maakt met maatregelen om de klimaatverandering binnen redelijke grenzen te houden worden de berichten over onze nabije toekomst er niet vrolijker op. In een nieuw rapport van het VN-klimaatforum wordt de alarmklok geluid. Het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen is niet genoeg om een desastreuze aardopwarming te voorkomen. We zullen minder verkwistend met het land moeten omgaan en ons voedingspatroon moeten wijzigen. Ondertussen dreigt voor een kwart van de wereldbevolking een drinkwatertekort.
“Er zijn nog steeds mensen die denken als we de (broeikasgas-; as)uitstoot snel verminderen dat we er zijn”, zegt Janos Pasztor , van het Carnegie-klimaatinitiatief, “maar dat is niet zo.” Dit nieuwe rapport gaat over het grootscheepse grondmisbruik door de mensen; over ontbossing, industriële landbouw, het droogleggen van (kooldioxide-opslaande) veenmoerassen e.d. Die ontwikkelingen zijn (mede) oorzaak van de aardopwarming. Omgekeerd heeft de klimaatverandering ernstig nadelige gevolgen gevolgen voor de landbouw.

Vlees

De mensheid heeft een zeer ongezonde verhouding met vlees. Het verbruik is de laatste decennia omhooggeschoten. Dat heeft weer tot gevolg dat er (vaak) bos gekapt wordt. Daarbij komt dat die hele voedselketen nogal wat broeikasgassen in omloop brengt zoals methaan dat koeien in grote hoeveelheden uitscheiden (-schijten). We zullen veel minder vlees moeten gaan eten. Overigens staat dat niet met zoveel woorden in het rapport. Het helpt in ieder geval wel om de broeikasgasuitstoot stevig terug te dringen.
Ook allerlei landbouwgewassen dragen bij aan de aardopwarming. De opbrengst per hectare is de laatste decennia flink opgeschroefd, maar dat is vooral het gevolg van kunstmest (stikstofverbindingen). Die verbindingen komen in het oppervlaktewater terecht en leiden tot allerlei effecten die de aardopwarming allerminst afremmen. Bovendien is de grootschalige landbouw desastreus voor de biodiversiteit. Landbouwgewassen zouden veel minder koolstof vastleggen dan biodiverse (natuurlijke) gebieden. Dan hebben we het nog niet eens over de landbouwmachines (met name de oogstmachines) gehad die meehelpen aan de bodemerosie. Industriële landbouw is geen zegen voor het klimaat die op zijn beurt zelf weer bedreigd wordt door de aardopwarming.

Het gaat niet alleen om voeding. Door de klimaatverandering verandert ook het land. Bewerking leidt tot bodemerosie, opwarming tot andere weerpatronen, opdroging van zoetwatervoorraden en verwoestijning. Deze en vorige zomer hebben we daarvan zelfs een voorproefje gehad.
Dat brengt weer een ander mechanisme op gang: droge grond versterkt hittegolven. Daarbij helpt verstedelijking ook niet, een proces dat nog steeds voortspoedt. Stedelijke bebouwing absorbeert overdag veel zonne-energie (warmte). Die opgespaarde warmte verwarmt de nachten, wat steden tot warmte-eilanden maakt in een opwarmende wereld. Dat alles heeft gevolgen voor de gezondheid van de bewoners.

Watertekort

De atlas van het watertekort (afb: Aqueduct)

Zoals gesteld leidt de aardopwarming tot watertekort, niet alleen in de landbouw, maar ook voor drinkwater voor aardbewoners. Landen als Israël, Eritrea en India en nog veertien andere landen gebruiken nu al meer dan 80% van de beschikbare watervoorraden per jaar. We hebben het over een kwart van de wereldbevolking van, momenteel, zo’n 7,7 miljard mensen.
Dat watertekort heeft natuurlijk ook weer gevolgen voor de plantengroei. Volgens het VN-rapport zullen we slimmere en duurzamere manieren moeten bedenken om de landbouwgebieden te bevloeien. Dat geldt niet alleen voor landbouwgebieden, maar ook voor stedelijke. Water wordt in de nabije toekomst (is het vaak nu al) een kostbaar goed. Dan is het vreemd als je bedenkt dat hier in West-Europa we alles hebben ingericht op het zo snel mogelijk afvoeren van regenwater. Ik zou zeggen: maak op elk dak een waterbak. Daar komt nog eens bij dat de het neerslagpatroon zal veranderen door het veranderende klimaat.

Mogen de gevolgen voor de hogere breedtegraden nog te verteren zijn, in minder ontwikkelde meest zuidelijker gelegen delen van de wereld zullen de mensen minder sloffen. “Droogtes hebben geleid tot de ineenstorting van hele ook belangrijke beschavingen”, zegt Michael Kiparsky van het waterinstituut van de UC Berkeley. “Het is dus niet een duistere voorspelling. Het is al eerder gebeurd.” Droogtes zullen de stroom ‘gelukzoekers’ doen aanzwellen. Daar hebben we in Europa nu al problemen mee, maar de verwachting is dat die stroom alleen maar zal groeien naarmate de wereld warmer wordt.

Kiparsky: “De wereld is vol. Plaatsen met beschikbaar land en water zijn zo langzamerhand wel gevuld. Vrij snel zal een klimaatontwrichting leiden tot sociale ontwrichting.” En ondertussen hebben we overal in de wereld idioten aan het roer gekregen. Trump ontkent dat er een probleem is, in Brazilië is ene Bolsonaro president geworden die bezig is met een versnelde ontbossing in het Amazonegebied. Overigens hoeven we ons in Europa niet zo op de borst te slaan want al te krachtdadig is het klimaatbeleid in dit rijke deel van de wereld niet. Daar komt nog eens bij dat gigantische bosbranden in het arctische gebied de zaak er ook niet beter op maken. Ook elders op de wereld lijken bosbranden ’s zomers een normaal verschijnsel geworden.

Onheil keren

De vraag is hoe we dit veelkoppige monster kunnen bestrijden. Zoals gezegd is ons voedingspatroon niet goed voor het klimaat. We zullen minder vlees en minder dierproducten moeten eten. We zullen ook zorgvuldiger met ons eten moeten omgaan. Bijna de helft (44%) van ons huishoudelijk afval bestaat uit weggegooid voedsel (over tijd, bedorven of gewoon geen zin in).
Voor minder vlees zal iets anders in de plaats moeten komen. Eiwitten zouden we uit plantaardige producten kunnen halen. Misschien wordt dat kweekvlees wat, maar daar zou ik dan eerst een productanalyse van willen zien. Hoe milieu/klimaatvriendelijk is dat? Het vervelende is alleen dat we dat niet hier en daar een beetje kunnen doen. Die veranderingen in ons voedingspatroon zullen op grote schaal snel moeten worden doorgevoerd willen ze enig effect hebben.

De VN-rapporteurs doen een aantal voorstellen aan de hand om de botsing tussen klimaatverandering en voedselproductie te voorkomen. Zo zouden we de tropische veenmoerassen, waar veel kooldioxide wordt vastgelegd, in ere moeten herstellen. En uiteraard zal er op grote schaal moeten worden herbebost. Als het allemaal goed aangepakt zou worden dan hoeft de landbouw niet de vijand te zijn van de bossen en van het klimaat, denken de VN-experts.
Zo helpen in, nota bene, Brazilië wetenschappers boeren om over te schakelen van veeteelt op de aanplant van cacao verspreid in bebost gebied. Cacaoplanten groeien in de schaduw. Dat zou niet alleen de biodiversiteit ten goede komen maar ook de bodemkwaliteit en bij deze aanpak lijkt iedereen te winnen: de mensen, de soorten en de bossen.

Het argument is al vaker gemeld dat meer kooldioxide in de atmosfeer juist goed is voor de landbouw. Kooldioxide is een belangrijke grondstof voor planten (die als dank daarvoor zuurstof produceren). Louis Verchot, een van de opstellers van het VN-rapport, denkt dat dat ‘kado’ van/voor de natuur beperkt is. “Dat gaat niet altijd door. Als we onze ecosystemen steeds meer ontregelen, als we blijven kappen, als we de bodem vernielen dan verliezen we de gaven van de natuur die we nu krijgen en die ons, deels, beschermen tegen onszelf.”

Politiek

Het grote probleem is eigenlijk de politiek. Die is niet doordrongen van de situatie waarin we verkeren (of wenst dat niet te zijn). In feite is er, ondanks de klimaatmarsen en ondanks de inspanningen van de Zweedse scholier Greta Thunberg (die niet met het vliegtuig maar met de boot naar de VS gaat), veel te weinig druk op politici om in actie te komen. De kiezer wil ook zijnhaar autootje, haarzijn vliegvakanties en zijnhaar stukkie vlees niet kwijt, denken in ieder geval veel politici.
En waar er actie is daar zijn de belangen vaak te zeer verdeeld, vindt Pasztor van het Carnegie-klimaatinitiatief. “We hebben groepen die zich bezighouden met de biodiversiteit, we hebben groepen die kijken naar de voedselproductie. Het is net als een Venndiagram van overlappende doelstellingen. We moeten die overlap zo groot mogelijk maken en de nadelen zo klein mogelijk houden, maar dat gebeurt niet.”

Dat zal snel moeten veranderen en onze verhouding met de (levenbrengende) aarde drastisch aanpassen, zo niet, is de boodschap, dan zal dat ons mensen lelijk opbreken. Ondanks alles heeft Pasztor er echter nog wel vertrouwen in al vraag ik (=as) me af waarop dat gebaseerd is.

Bronnen: Wired, New Scientist, Science News