De academische vrijheid zou in Nederland in zwaar weer verkeren (afb: KNAW)
Dat de wetenschap het onder Trump in de VS het moeilijk heeft is overduidelijk, maar ook wetenschappers in Nederland hebben steeds minder ruimte om zelf het onderwerp en de aanpak van hun onderzoek te bepalen, stelt de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW) in een onlangs verschenen rapport. Ook de vrijheid om samen te werken met buitenlandse collega’s staat onder druk. Vanwege intimidaties zouden onderzoekers zich terugtrekken uit het maatschappelijk debat.
Aanleiding voor de KNAW om op onderzoek uit te gaan waren een aantal rapporten waaruit blijkt dat academische vrijheid in Nederland onder druk staat. Uit een recente monitor over academische vrijheid van het Europees Parlement blijkt bijvoorbeeld dat Nederland wat academische vrijheid betreft onder het Europees gemiddelde scoort.
Ook de KNAW heeft grote zorgen over de maatregelen van de regering Trump tegen de wetenschap zoals de eisen aan taalgebruik en inhoud van onderzoek, bevriezing van financiering voor onwelgevallig onderzoek en een rem op de (internationale) uitwisseling van onderzoek. Die vormen een ernstige bedreiging van de vrijheid van wetenschapsbeoefening. Dat heeft ook invloed op de wetenschap wereldwijd en (dus) ook die in Nederland, stelt de Akademie.
Vrij onderzoek
Goede wetenschap vereist vrijheid. Zonder inmenging van buiten levert wetenschap de beste onafhankelijke en betrouwbare kennis, stelt de Akademie. Een belangrijke reden voor de lage score van Nederland op de lijstjes is dat de ruimte voor ongebonden, door nieuwsgierigheid van de wetenschapper ingegeven, onderzoek steeds kleiner wordt. Financiers van onderzoek, zoals overheid en bedrijfsleven stellen vaak eisen aan de onderzoeksthema’s of het beoogde doel.
Ook bemoeit de politiek zich steeds directer met vrijheden die eigenlijk bij de wetenschap liggen. Zo vindt de KNAW de wetgeving rond de taaltoets en de Wet Internationalisering in Balans (de WIB) een beperking van de academische vrijheid.
Dat het aantal internationale studenten in Nederland behapbaar blijft en dat Nederlands als academische taal beschermd blijft zijn redelijke eisen waarvoor verschillende oplossingen voor handen zijn, maar door de beslissing over de onderwijstaal bij de overheid te leggen wordt direct inbreuk gedaan op de academische vrijheid, stelt de organisatie. Bovendien heeft die eis negatieve gevolgen voor onze onderwijskwaliteit en internationale positie. Een opmerkelijke uitspraak van de Akademie die in 2003 het rapport schreef over het opkomende Engels aan de universiteiten (“Nederlands, tenzij…”).
Ook de Screeningswet Kennisveiligheid in de maak zal in de vorm die die nu lijkt te krijgen vooral de academische vrijheid en het innovatievermogen van Nederland beperken met alle gevolgen voor onze maatschappij van dien, schrijft de Akademie.
Intimidatie
Steeds meer wetenschappers zouden last hebben van bedreigingen en intimidatie, waardoor ze zich terugtrekken uit het maatschappelijk debat, zo zou zijn gebleken uit een rapport van het ministerie van OCW. Daarmee verliest dat debat een belangrijke stem. De KNAW roept de overheid en politieke partijen op om bij te dragen aan een wetenschapsvriendelijk klimaat en om intimidatie van wetenschappers publiekelijk te veroordelen. Of dat veel zal helpen betwijfel ik(=as). Overigens ook in het verleden hadden wetenschappers het lastig. Ik hoef hier de grote reuring met de onlangs overleden Buikhuisen maar aan te halen en hij was beslist niet de enige die er de vorige eeuw een groffe wind van voren kregen.
Anders dan in sommige andere landen is de academische vrijheid in Nederland niet in de Grondwet vastgelegd, maar alleen beschermd via bepalingen in nationaal en internationaal recht. De KNAW stelt graag het debat te willen beginnen of de academische vrijheid juridisch niet beter kan worden beschermd, maar de vraag is natuurlijk of al die geldschieters zich daaraan zullen conformeren.
Bron: WODC