45% van alle gevallen van dementie en bijna 90% van alle beroertes zijn te voorkomen, stelt de Duitse Vereniging voor Neurologie (DGN) en de Duitse Hersenstichting. De organisaties willen de aandacht vestigen op weinig bekende risicofactoren, dit jaar de ultrabewerkte voedingsmiddelen, ter gelegenheid van de wereldhersendag op 22 juli. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat deze de gezondheid van de hersenen schaden door beroertes te bevorderen en ook zouden ze de kans op dementie of de ziekte van Parkinson verhogen.
In haar 15e Voedingsrapport uit 2023 definieert de Duitse Vereniging voor Voeding ultrabewerkte voedingsmiddelen (ubv) als ‘voedingsmiddelen en dranken waarvan de gebruikte grondstoffen een uitgebreide industriële verwerking hebben ondergaan en die over het algemeen een groot aantal extra ingrediënten bevatten, met name additieven (bijv. smaakstoffen, conserveermiddelen, kleurstoffen) en energierijke ingrediënten met een lage essentialiteit (verzadigde vetzuren, suiker)’. [1]
Het rapport toont een verband aan tussen deze levensmiddelen en overgewicht, hoge bloeddruk, suikerziekte type 2 en hart- en vaatziekten. Dan gaat het ook om beroertes, die op hun beurt vaak voorkomen als gevolg van overgewicht, hoge bloeddruk en diabetes. Alleen al om deze reden zou de consumptie van deze energierijke, bewerkte voedingsmiddelen tot een minimum beperkt moeten worden, stellen de organisaties. Huidige gegevens tonen echter aan dat er nog andere redenen zijn. Ultraverwerkt voer verhoogt ook het risico op dementie en de ziekte van Parkinson en kan depressies bevorderen.

Muurvoer, kant-en-klare pizza’s, ravioli uit blik, instant soep of magnetronmaaltijden, ze zijn zo ‘handig’. Je maaltijd staat binnen een paar minuten op tafel, zonder te hoeven koken. De nadelen, zoals een hoge energiedichtheid, een laag vitamine- en vezelgehalte en veel kunstmatige toevoegingen – en de daaruit voortvloeiende verhoogde gezondheidsrisico’s die gepaard gaan met frequente consumptie van deze producten – worden zelden in acht genomen.
We eten met zijn allen te veel ultrabewerkt voedsel. Duitsland staat hoog op de Europese lijst met bijna 39% van de totale energie-inname afkomstig van ultrabewerkt voedsel (voedsel en dranken). Onderzoek in 22 Europese landen liet zien dat de cijfers uiteenlopen tussen 14% tot 44% van de bevolking (als percentage van de energieinname). Italië en Roemenië zaten aan de lage kant terwijl het VK en Zweden hoog scoorden [2].
De zaken gaan goed (of eigenlijk slecht dus, as): naar verwachting zal er in 2025 ongeveer € 6,58 miljard worden besteed alleen al aan kant-en-klaarmaaltijden en in de daaropvolgende jaren wordt een jaarlijkse omzetstijging van meer dan 5% verwacht [3].

Gezond?

De zogenaamd gezonde aspecten van het product worden geadverteerd, wat suggereert dat het over het algemeen een gezond voedingsmiddel is. Neem bijvoorbeeld een kant-en-klare pizza: een salamipizza van 400 gram bevat 857 calorieën (staat er in het persbericht; moet zijn kcal), 28 gram vet, 14 gram suiker en 5,8 gram zout, wat overigens bijna de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (97%) dekt [4].
De veganistische variant bevat 100 kcal minder, dezelfde hoeveelheid suiker, minder zout (‘slechts’ 58% van de dagelijkse hoeveelheid), maar 35 gram meer vet [4]. Kortom, een groot verschil is het niet. Het is echter prijzenswaardig dat de Nutri-Score op beide pizza’s van deze fabrikant informatie geeft en consumenten in staat stelt om snel te vergelijken. “Het zou wenselijk zijn als dit voedingsstoplicht verplicht zou worden gesteld op alle verpakkingen”, zegt Peter Berlit, secretaris-generaal van de Duitse Vereniging voor Voeding (DGN), uit.

Dementie

Verschillende grote studies suggereren een verband tussen ultrabewerkte voedingsmiddelen en dementie. Zo toonde een systematische overzicht op basis van een meta-analyse [5] vorig jaar aan dat een hoge ubv-consumptie geassocieerd was met een 44% hoger risico op dementie (ongeacht de oorzaak).
Een recente analyse van het Framingham Cohort [6] onderzocht de invloed van ubv op middelbare leeftijd (bij mensen jonger dan 68 jaar bij aanvang) op het latere risico op Alzheimer. Hieruit bleek dat degenen die gedurende twaalf jaar gemiddeld meer dan tien porties bewerkte voedingsmiddelen per dag consumeerden, een 2,7 keer hoger risico op Alzheimer hadden. Het risico nam toe met de consumptie: elke portie ultrabewerkte voedingsmiddelen per dag ging gepaard met een gemiddeld 13% hoger risico op Alzheimer na deze periode.

Berlit: “Hoewel deze analyses methodologisch verantwoord zijn, zijn het slechts retrospectieve observationele gegevens, die altijd onderhevig kunnen zijn aan vertekening. Wat echter bijzonder zorgwekkend is, is dat een eerste prospectieve studie [7] vorig jaar ook een verband aantoonde tussen sterk bewerkte voedingsmiddelen en het risico op dementie.” Uit het onderzoek bleek dat elke 10% toename in ubv-consumptie gepaard ging met een toename van 25% in het risico op dementie, en 14% verhoogd risico op de ziekte van Alzheimer. “Gezien dit resultaat en de vele retrospectieve studies die in dezelfde richting wijzen, achten wij een verband waarschijnlijk en willen wij hier graag informatie over verstrekken.”

Nog onbegrepen

Volgens Frank Erbguth, voorzitter van de Duitse Hersenstichting, worden de mechanismen hierachter nog niet helemaal begrepen, maar er worden verschillende manieren vermoed waarop sterk bewerkte voedingsmiddelen kunnen bijdragen aan dementie. “Enerzijds is er een indirect verband via overgewicht en de daarmee gepaard gaande aandoeningen hoge bloeddruk en diabetes, die gepaard gaan met een hoger risico op dementie. Daarnaast wordt een mechanisme verondersteld dat wordt gemedieerd door de darmflora.” “Bewerkte voedingsmiddelen bevatten veel verzadigd vet, transvet, geraffineerde koolhydraten, zout en weinig vezels, wat de microbiële diversiteit in de darm kan veranderen. We weten dat deze veranderingen via de hersen-darm-as tot pathologische veranderingen in de hersenen kunnen leiden.”
Tot slot zouden individuele stoffen zoals kunstmatige smaakstoffen of andere additieven ook een direct neurotoxisch effect kunnen hebben en de ontwikkeling van dementie kunnen bevorderen. Glutamaat, nitraten en, meer recent, microkunststofdeeltjes [8] worden ervan verdacht hierbij betrokken te zijn, maar het keiharde bewijs voor een causaal verband ontbreekt momenteel.

Ultrabewerkt voedsel lijkt ook het risico op Parkinson te beïnvloeden. Een prospectieve cohortanalyse uit negen Europese landen [9] toonde onder andere aan dat de Parkinson-specifieke mortaliteit 23% hoger was bij een hoge ubv-consumptie.

Volgens Erbguth bleek uit de studie ook dat het risico kan worden beïnvloed door een verandering in het dieet. “Het vervangen van 10 gram ultrabewerkte voedingsmiddelen per dag door dezelfde hoeveelheid onbewerkte voedingsmiddelen ging gepaard met een lager risico op algehele en oorzaakspecifieke mortaliteit. We hebben dus zelf de mogelijkheid om dit direct te beïnvloeden.”

Recent onderzoek wijst op het verhoogde risico op psychische stoornissen, angststoornissen en depressieve stoornissen in verband met de consumptie van ultrabewerkte voedingsmiddelen [10]. Een Australisch onderzoek [11] toonde eerder al aan dat de consumptie van ultrabewerkte voedingsmiddelen gepaard ging met een 11% hoger risico op depressie.

Berlit: “Over het algemeen kan worden gesteld dat we onszelf geen dienst bewijzen als het gaat om de gezondheid van de hersenen met gemaksvoedsel. Voeding is een belangrijke bouwsteen voor de gezondheid van de hersenen en het is nu goed gedocumenteerd dat we onszelf kunnen beschermen tegen veel ziekten met een dieet rijk aan verse, salade-, groente- en vezelrijke voedingsmiddelen.”

Bron: idw-online.de

Bronnen:
[1] https://www.dge.de/fileadmin/dok/wissenschaft/ernaehrungsberichte/15eb/15-DGE-EB… (p. 9).
[2] Mertens E, Colizzi C, Peñalvo JL. Ultra-processed food consumption in adults across Europe. Your J Nutr. 2022 apr;61(3):1521-1539. doi: 10.1007/s00394-021-02733-7. Epub 3 dec. 2021. PMID: 34862518; PMCID: PMC8921104.
[3] https://de.statista.com/outlook/cmo/lebensmittel/convenience-food/Fertiggerichte…
[4] https://www.oetker.de/produkte/p/die-ofenfrische-diavolo en
https://www.oetker.de/produkte/p/ristorante-margherita-pomodori-vegan
[5] Henney AE, Gillespie CS, Alam U, Hydes TJ, Mackay CE, Cuthbertson DJ. Een hoge inname van ultrabewerkt voedsel is geassocieerd met dementie bij volwassenen: een systematische review en meta-analyse van observationele studies. J Neurol. 2024 jan;271(1):198-210. doi: 10.1007/s00415-023-12033-1. Epub 2023 okt 13. PMID: 37831127; PMCID: PMC10770002.
[6] Weinstein G, Kojis D, Banerjee A, Seshadri S, Walker M, Beiser AS. Consumptie van ultrabewerkt voedsel en het risico op dementie en de ziekte van Alzheimer: De Framingham Heart Study. J Prev Alzheimer’s Dis. 2025 feb;12(2):100042. doi: 10.1016/j.tjpad.2024.100042. Epub 2025 jan 1. PMID: 39863327; PMCID: PMC12184002.
[7] Li H, Li S, Yang H, Zhang Y, Zhang S, Ma Y, Hou Y, Zhang X, Niu K, Borné Y, Wang Y. Verband tussen de consumptie van ultrabewerkt voedsel en het risico op dementie: een prospectieve cohortstudie. Neurology. 6 september 2022;99(10):e1056-e1066. doi: 10.1212/WNL.0000000000200871. Epub 27 juli 2022. PMID: 36219796.
[8] Gecegelen E, Ucdal M, Dogu BB. Een nieuwe risicofactor voor dementie: chronische blootstelling aan microplastic. Front Neurol. 30 mei 2025;16:1581109. doi: 10.3389/fneur.2025.1581109. PMID: 40520605; PMCID: PMC12162254.
[9] González-Gil EM, Matta M, Morales Berstein F et al. Verbanden tussen de mate van voedselverwerking en totale en oorzaakspecifieke sterfte: een multicenter prospectieve cohortanalyse in 9 Europese landen. Lancet Reg Health Eur. 2025 8 jan;50:101208. doi: 10.1016/j.lanepe.2024.101208. PMID: 39867840; PMCID: PMC11764076.
[10] Muncke J, Touvier M, Trasande L, Scheringer M. Gezondheidseffecten van blootstelling aan synthetische chemicaliën icals in voedsel. Nat Med. 2025 mei;31(5):1431-1443. doi: 10.1038/s41591-025-03697-5. Epub 2025 16 mei. PMID: 40379996.
[11] Mengist B, Lotfaliany M, Pasco JA et al. Het risico geassocieerd met de inname van ultrabewerkt voedsel op depressieve symptomen en de geestelijke gezondheid bij ouderen: een emulatie van een target trial. BMC Med. 2025 24 maart;23(1):172. doi: 10.1186/s12916-025-04002-4. PMID: 40128798; PMCID: PMC11934811.