Ágnes Horvát (afb: Northwesternuniv.)

Het lijkt er op dat de wetenschap een prima methode heeft om waarheid van verzinsel te scheiden (de falsificatie en de  beoordeling door gelijken) maar dat is niet helemaal waar. Uit onderzoek van Ágnes Horvát en collega’s van de Northwesternuniversiteit blijkt dat teruggetrokken artikelen twee keer zo vaak worden geciteerd door pers en sociale media e.d. dan soortgelijke artikelen met een zelfde ‘status’ in dezelfde bladen gepubliceerd maar die alle kritiek hebben doorstaan.
De wetenschap zou een ‘zelfreinigend systeem hebben dat echte wetenschap scheidt van broddelwerk, onzin en fraude. Artikelen waarbij bewijsbaar geknoeid is worden, met redenen omkleed, teruggetrokken. Toch blijkt dit systeem niet waterdicht. Horvát en de haren zijn eens nagegaan wat er met die teruggetrokken artikelen gebeurd is in de pers, de sociale media, blogs en referentiemedia zoals de webencyclopedie WikiPedia.
Van de terugtrekwaakhond Retraction Watch kregen ze 2830 teruggetrokken artikelen die waren gepubliceerd tussen 2011 en 2019. Vervolgens haalden ze de gegevens van Altmetric er bij om bij elk artikel vijf artikelen te zoeken die gelijkaardig onderzoek beschreven in hetzelfde tijdschrift met ongeveer even veel auteurs maar die niet zijn teruggetrokken bij wijze van controlegroep. Daarna zijn ze gaan kijken hoeveel publieke aandacht die artikelen in de diverse kanalen (kranten, sociale media, blogs e.d.) kreeg. Ook gebruikten ze een techniek om in Twitter kritische berichten te scheiden van de rest.
Eerste conclusie: het aantal vermeldingen van de teruggetrokken artikelen van de groep is twee keer zo groot als die van hun controletegenhangers. Dat is ook zo als de kritische tweets worden verwijderd. Horvat: “Het is verrassend en verontrustend omdat mensen over die foutieve resultaten zullen horen lang voordat ze worden teruggetrokken.”
Bovendien hadden op Twitter de teruggetrokken artikelen veel meer kritisch vermeldingen dan de controlegroep. Dat heeft Duitse onderzoekers verleid tot de uitspraak dat dat medium wellicht een goed meetinstrument is om discutabele publicaties op het spoor te komen. “We zeggen niet dat dat medium ideaal is voor de wetenschappelijke discussie, maar dat het enkele interessante signalen afgeeft”, zegt medeonderzoeker Daniel Romero van de universiteit van Michigan.”

Late terugtrekking

De onderzoeksters constateerden ook dat terugtrekkingen lang na de publicatie plaatsvinden. Dat terugtrekkingsnieuws krijgt weinig aandacht in pers en sociale media. Om effectief te zijn zouden die terugtrekkingen veel sneller moeten worden afgerond en aangekondigd in de wetenschappelijke tijdschriften maar ook op de sociale media, in de pers en via blogs”, stelt Horvát. Het zelfreinigende vermogen van de wetenschap moet nog wat ‘stappen maken’, vindt ze.

Bron: Le Monde