Uit het grootste Europese veldonderzoek naar de effecten van de bestrijdingsmiddelen neonicotinoïden ooit gehouden zou zijn gebleken dat die middelen de bijenstand kunnen decimeren. Dan gaat het zowel om de gedomesticeerde bijen als om de wilde bijen. Het vreemde is dat de bijen het in Duitsland prima doen.
“We zien het steeds weer: het is ingewikkeld”, zegt Tjeerd Blaquière van de universiteit van Wageningen, die niet aan het onderzoek heeft deelgenomen. De gemengde resultaten zullen geen eind aan de discussie maken.
Neonicotinoïden werden populair toen insecten bestand bleken tegen andere bestrijdingsmiddelen. Op het ogenblik is het de meest gebruikte insecticide. Deze stoffen worden niet gesproeid, maar worden aangebracht op het zaad, zodat ze tegen vraat bodeminsecten bestand zijn. Als de zaadjes ontkiemen komen de stoffen in de plant terecht, maar ook in stuifmeel en honing. Daarmee vormen die stoffen een bedreiging voor bestuivers.
In het lab veroorzaken die stoffen bij lage doses oriëntatieverlies en andere effecten bij bijen. Die resultaten hebben de gedachte gevoed dat neonicotinoïden wel eens schuldig kunnen zijn aan de achteruitgang van de bijenstand. Uit voorzorg heeft de EU in 2013 drie neonicotinoïden op koolzaad en andere bloeiende gewassen waar bijen op af komen voor drie jaar op de zwarte lijst gezet.
Bedrijven beweren dat de labproeven weinig met de werkelijkheid te maken hebben. Uit veldproeven waren geen effecten gemeten op honingbijen, maar wel op hommels en op de solitaire metselbijen.
In 2014 vroegen Bayer en Syngenta aan het centrum voor ecologie en hydrologie (CEH) in Wallingford (VK) veldonderzoek te doen naar twee verschillende neonicotinoïden: clothianidine en thiamethoxam. De onderzoekers kregen dispensatie voor gebruik en gingen aan de slag met koolzaad. Ze deden de proeven in drie verschillende landen.
Geen effect
In Duitsland namen ze geen blijvende effecten waar bij honingbijvolken in de buurt van de neonicotinoïdegewassen. In Hongarije, waar de koolzaadzaden werden behandeld met clothianidine, ging het aantal werkbijen gemiddeld met bijna een kwart achteruit in de daaropvolgende lente. Thiamethoxam had geen effect. In het Verenigd Koninkrijk waren de resultaten overeenkomstig maar niet statistisch betekenisvol, schrijft Science.
Richard Pywell van het CEH denkt dat de Duitse bijen het beter deden omdat die gezonder waren dan in de twee andere landen. Wilde bloemen zouden ook stoffen kunnen bevatten die die bijen ongevoeliger voor de bestrijdingsmiddelen maken. Waarschijnlijker is dat als ze van de schone wilde bloemen honing halen ze dat minder doen van het koolzaad met insectidide.
Volgens Peter Campbell van Syngenta zijn het niet de bestrijdingsmiddelen maar landschap, de omgeving die van belang zijn. Zowel Bayer als Syngenta raden boeren aan wilde bloemen rond hun velden te zaaien.
Het idee is dat wilde bijen gevoeliger zijn voor neonicotinoïden dan honingbijen. Eerdere studies zouden hebben aangetoond dat hommels en wilde bijen minder vruchtbaar worden door de insecticiden. De onderzoekers van CEH vonden iets dergelijks gekoppeld aan hogere concentraties van de chemicaliën in de nesten.
Ze vonden in de nesten ook lage doses imidacloprid, een neonicotinoïde dat sedert het moratorium in 2013 niet meer in Europa is gebruikt. Dat duidt er op dat die stoffen vrij hardnekkig zijn en dus ook door wilde bloemen worden opgenomen, waar bijen ermee in contact komen, stelt Pywell.
Canadese studie
Een Canadese studie op maïsvelden nam een chronische blootstelling van honingbijen aan neonicotinoïden waar tot vier maanden, die daar waren achtergebleven van vorige oogsten. “Dat is veel langer dan iedereen had gedacht”, zegt onderzoeker Nigel Raine van de universiteit van Guelph (Can).
Alles bijeen acht Matthew Shardlow van de Britse milieuorganisatie Buglife het EU-moratorium gerechtvaardigd. Jeremy Kerr van de universiteit van Ottawa is het daarmee eens: “De risico’s van neonicotinoïden zijn in het verleden onderschat en de voordelen overschat.”
Christian Maus van Bayer is het daar, uiteraard, niet mee eens. Volgens hem is er geen reden tot zorg. “We blijven ervan overtuigd dat de producten veilig zijn voor bijen.”
In Amerika maken de autoriteiten zich niet druk en ook Canada lijkt niet van zins maatregelen te nemen. De EU is echter van plan het moratorium uit te breiden tot alle gewassen die niet in kassen worden gekweekt.
Bron: Science