Een holenbeerschedel (afb: WikiMedia Commons)

Dat de diersoort mens er hier op aarde een potje van maakt is wel duidelijk, maar de indruk wordt daarbij vaak gewekt dat dat pas de laatste, pakweg, 150 jaar zo is. Al veel eerder blijkt de mens een verwoestende uitwerking te hebben gehad op zijn omgeving, tenminste als waar is wat wetenschappers beweren: de mens zou de oorzaak zijn van het uitsterven van de reusachtige holenbeer.
De mens is een verwoestende diersoort. Dat blijkt niet alleen uit de desastreuze invloed die de huidige mens heeft op de biodiversiteit en het klimaat, maar zou al duizenden jaren geleden het geval zijn geweest. Volgens onderzoekers is die ‘intelligente’ diersoort schuld aan het uitsterven van de holenbeer, in ieder geval medeschuldig.
De onderzoekers kwamen tot die conclusie na het bestuderen van mitochondriaal beren-DNA uit meer dan tien grotten in Europa. “De drastische ineenstorting van de holenbeerpopulatie die volgt op een verhoudingsgewijs stabiele periode valt samen met het verschijnen van de moderne mensen”, zegt Vera Schünemann van het instituut voor evolutionaire geneeskunde van de universiteit van Zürich. Het lijkt er op dat onze voorvaderen de holenbeer zo intensief hebben bejaagd dat die er aan onderdoor is gegaan.
De mitochondriën in een cel hebben een eigen DNA. De onderzoekers bestudeerden het mitochondriale DNA dat ze van 58 berenresten hadden verzameld samen met reeds eerder verzamelde gegevens en reconstrueerden daaruit een stamboom. Daarmee zou het uitsterven van die diersoort zo’n 20 000 jaar geleden vrij goed zijn te volgen. Schünmann: “Voor het eerst zijn de diversiteit en populatie van holenberen berekend.”
De leefwijze van de dieren heeft hun uitsterven zeker in de hand gewerkt. De meer dan drie meter grote planteneter leefde in de buurt van zijn geboortehol die vaak in een vruchtbare streek lag. In die periode kozen ook mensen vaak holen en grotten tot woning, waardoor de soorten natuurlijke concurrenten werden. De mens won die strijd ten koste van de holenbeer, die die klap niet meer te boven is gekomen is het idee van de onderzoekers. Daarbij kwam dat het voedsel voor de beren door de steeds koudere ijstijd schaarser werd.

Tot nu toe was onduidelijk waardoor de holenberen waren uitgestorven. Veel onderzoekers namen aan dat dat kwam door specialisering op een bepaald soort voedsel. Vaak overleden de dieren tijdens de winterslaap doordat ze te weinig winterspek hadden verzameld. Daar staat tegenover dat de beersoort eerder twee koudeperiodes had overleefd.
Het uitsterven nam zo’n 25 000 jaar geleden een aanvang. In die periode had de jongste ijstijd zijn dieptepunt (gemeten in temperaturen) bereikt.

Jacht

Dat de moderne mens op holenberen jaagde was bekend. Er zijn resten van beerskeletten gevonden met pijlpunten en botten met messneden. Holenberen dienden de mensen als voedsel en als leverancier van kleding, maar kennelijk is dat fanatieker gebeurd dan tot nu toe werd aangenomen.

De holenbeer (Ursus spelaeus) behoorde tot de zogeheten megafauna (groter dieren). De eerste exemplaren die gevonden zijn stammen van zo’n 47 000 jaar geleden. Dat betekent dat de soort nog geen 30 000 jaar op aarde heeft rondgelopen. Ook de, inmiddels, uitgestorven mammoet, de wolharige neushoorn, het reuzenhert en de holenleeuw zouden rond die tijd (47 000 jaar geleden, dus) zijn verschenen. Ook door de mens uitgeroeid?

Bron: der Spiegel