Mijn idee is dat het kapitalisme de oplossing van het klimaatprobleem ernstig in de weg staat. Dat systeem is gericht op winstmaximalisering en het aanpraten van ‘behoeftes’. Daarbij past het weggooien van nog prima functionerende producten, maar ook van schofterig veel levensmiddelen; van kleren (niet meer in de mode), meubilair (mijn smaak niet meer) tot keukens en elektronische apparatuur (het nieuwe model kan veel meer). Het is honderd keer lucratiever in e-afval naar goud te zoeken dan in goudmijnen, schrijft de Britse krant the Guardian. Zeventig jaar geleden gooiden we weinig weg, stelt de krant.
De Britse krant schrijft dit verhaal naar aanleiding van een tentoonstelling in het Londense Design Museum: Waste Age. We kennen allerlei tijdperken waar materialen (kennelijk) maatgevend voor zijn geweest. In het antropoceen is dat niet anders, zij het dat het daarbij vooral gaat om onze houding tegenover materiaal (producten). We gooien ze weg. Afval, dus.
Volgens Justin McGuirk, de inrichter van de tentoonstelling die daar drie jaar mee bezig is geweest samen met medecurator Gemma Curtin, leven we nu beslist in het afvaltijdperk. “We wilden laten zien dat vormgeving daar medeschuldig aan is, maar ook de mogelijkheden heeft er wat aan te doen.” Ik (= as) betwijfel dat, zo lang het kapitalisme de richtingwijzer is in onze maatschappij.
Mensen zijn geen weggooiers van nature, stellen de inrichters. We hebben dat moeten leren, beginnend ergens midden in de vorige eeuw, net na de oorlog (een tijd van extreme schaarste). Jij hebt de oorlog niet meegemaakt hoor ik mijn (= as’) moeder zeggen. In de jaren 60 wordt er al reclame gemaakt voor wegwerpservies. Lekker handig: gebruik en gooi weg. Boodschappentas? Tjee wat tuttig.
Afval zou lang een aanjager geweest zijn van wat wij verstaan onder economie (= geld verdienen). Het verhaal over de eeuwigdurende gloeilamp, die door Philips achterover zou zijn gedrukt en in een la weggeborgen schijnt niet helemaal verzonnen te zijn. Zo’n honderd jaar geleden bleken gloeilampen zo’n lange levensduur te hebben dat ze voor bedrijven nauwelijks interessant waren (er viel niks aan te verdienen). Dus spraken gloeilampfabrikanten als Philips, General Electric in 1924 af om die standaard op duizend uur te stellen in het roemruchte Phoebus-kartel, terwijl lampen destijds makkelijk de 2500 uur haalden.

Een eeuw later (vorig jaar) doet Apple precies hetzelfde. Het bedrijf werd beschuldigd van het vertragen van oudere telefoonmodellen om gebruikers tot aankoop van nieuwe te dwingen. Het bedrijf betaalde uiteindelijk een halfmiljard dollar aan de ‘gekorte’ iPhonegebruikers.

Goud

Ongeveer 7% van de wereldgoudvoorraden zou nu in elektronische apparaten zitten. Dat betekent dat als we doorgaan zoals we gewend zijn in 2080 het meeste goud niet onder de grond zit maar is verwerkt in producten. Gemiddelde bevat een ton ‘gouderts’ 3 g goud, een ton weggegooide telefoons 300 g.

We zullen ons (veel meer) moeten richten op opwerking van weggegooide producten en hergebruik, niet alleen in de elektronica maar op elk terrein dat de mens onveilig maakt met zijn vraatzucht (dan heb ik het vooral over der rijke landen). Afval bestaat niet meer, want wat we nu afval noemen is een grondstofbron.
Er is een trend in de bouw om (veel) meer gebruik te maken van gesloopte gebouwen en niet al te gauw tot sloop over te gaan. Daar zou de Belgische architectengroep Rotor aan werken. Die heeft een sloopbedrijf opgericht dat heel voorzichtig materialen en componenten verwijderd om daar maar zo veel mogelijk gebruik van te kunnen maken. In het magazijn in Brussel kun je marmeren platen vinden maar ook lampen, de ‘buit’ die de initiatiefnemers de ‘bosbouw van de stad’ noemen.
Tot voor een aantal jaren was er bij mij in de buurt een bedrijfje dat elektrische en elektronische apparaten repareerde. Dat is verdwenen. Terwijl er links en rechts wordt geroepen dat producten repareerbaar moeten zijn zie je apparaten steeds onrepareerbaarder worden met, voor mij, Apple-product als stuitend voorbeeld. Je kon tot voor een paar jaren nog diverse onderdelen, zoals harde schijven, RAM-capaciteit en zelfs processoren in MacBooks vervangen. Nu heeft Apple zijn MacBooks vrijwel dichtgelijmd. Er zijn vast veel meer voorbeelden van toenemende onrepareerbaarheid.
IFixit probeert daar wat aan te doen door handleidingen voor reparaties te publiceren en gereedschap en onderdelen te verkopen (we leven tenslotte in een kapitalistische samenleving). Het bedrijf maakt zich bij bedrijven en landen ook sterk voor de repareerbaarheid van producten. Frankrijk zou als eerste land in Europa begin dit jaar de repareerbaarheidsindex hebben ingevoerd. Daarmee worden fabrikanten verplicht duidelijke informatie te verschaffen over het repareren van de gekochte apparaten. Die krijgen dan een cijfer met tien als hoogste. De iPhone 11 bevat, bijvoorbeeld, wat gekringloopt materiaal (zeldzame aarden), maar komt niet verder dan een 4,5 als indexcijfer. Da’s mooi, maar weerhoudt dat mensen om iPhones te kopen?

Na de afvaltijd

De tentoonstelling in Londen heeft ook ideeën hoe het er na het afvaltijdperk zal uitzien. Grondstoffen komen niet meer van mijnbouw maar (vooral) van de landbouw. Voorbeelden zijn moederborden die gemaakt zijn van natuurlijke vezels (en in water oplossen?) en zeesteen, een soort beton van zeeschelpen, verpakkingsmateriaal van bamboe en suikerriet enz.
Die ommezwaai vergt een geduchte gedragsverandering, niet alleen bij de producenten, maar ook bij de consumenten. We zullen volgens McGuirk waarschijnlijk ook onze ideeën voor esthetiek moeten bijstellen. “Na bijna een eeuw perfecte kunststoffen zullen we onregelmatigheden, imperfectie, verval en ontleding moeten accepteren”, schrijft de museumcurator. Ik wil dat best geloven, maar wat betekent dat voor de natuur? Je zult meer landbouwgrond nodig hebben (om maar wat te noemen) en hoe ‘oogsten’ we die schelpen? Gaat dat verval en die ontleding niet ten koste van de levensduur en zo kan ik nog wel wat vragen bedenken, maar het is wezenlijk dat we hiermee aan de gang gaan…

Bron: the Guardian