Doemdagklok: het is, nog steeds, 90 s voor middernacht

Het tikken van de doemdagklok

De slingeringen van de doemdagklok (afb: WikiMedia Commons)

Net als vorig jaar staat de doemdagklok op 90 seconden voor middernacht. Dat is geen teken van stabiliteit, zegt ‘atoomgeleerde’ Rachel Bronson. De wereld wordt bedreigd door oorlogen, dreiging met kernwapens, onvermogen om de klimaatcrisis op te lossen, grote biologische problemen, genetische manipulatie en kunstmatige intelligentie. De klok is ooit (in 1947) opgezet om de dreiging van een kernoorlog een maat te geven, maar inmiddels heeft de mens zich in heel wat meer nesten gewerkt. Lees verder

Zelfs ‘beperkte’ kernoorlog desastreus voor wereldvoedselvoorziening

Atoomwolk boven Hirosjima

Atoomwolk boven Hirosjima na ontploffing kernbom in 1945 (afb: WikiMedia Commons)

Na al die heisa over het coronavirus even wat vrolijker nieuws, nou ja, vrolijk, in ieder geval ander (ik ben tegenwoordig zo door mijn krant heen). Stel je voor dat er ergens op de wereld een conflict ontstaat tussen twee landen die allebei kernwapens hebben en die die ook gaan gebruiken. Dan zou zelfs een ‘beperkte’ atoomoorlog ernstige gevolgen hebben voor de voedselvoorziening in de hele wereld. Dat denken tenminste onderzoekers van, onder meer, de NASA. Lees verder

Klok van de dag des oordeels staat op twee voor twaalf

De eerste atoomproef vond plaats op 16 juli 1945

Op 16 juli 1945 vond de eerste atoomproef plaats. De katastrofeklok werd voor het eerst in 1947 gepresenteerd

Het einde van de (menselijke) wereld is nooit dichterbij geweest dan nu. 1953 was het ook kantje boord toen Amerika en de Sovjetunie hun atoomwapens testten, aldus het bulletin van de verzamelde atoomgeleerden. Volgens die geleerden staat de klok van de dag des oordeels op twee minuten voor middernacht. Reden voor de atoomfysici de klok nog wat verder naar de fatale 12 uur middernacht te verschuiven zijn de toenemende nucleaire dreigingen en het ‘op hol slaande’ klimaat, aldus voorzitter Rachel Bronson van het bulletin op een persconferentie in Washington. Lees verder

Geologen pleiten voor nieuw tijdperk: antropoceen

De eerste atoomproef vond plaats op 16 juli 1945

Op 16 juli 1945 vond de eerste atoomproef plaats

Een werkgroep van geologen die zich heeft gebogen over de mate van invloed van de mens  op de aarde, is tot de conclusie gekomen dat we inmiddels in het tijdperk van het antropoceen, het mensentijdperk, zijn aanbeland.  De groep bepleitte op een geologencongres in Kaapstad (Zuid-Afrika) die term in te voeren. Alvorens de wereld van de geologie die term zal aanvaarden, zo al, zullen er nog wel wat jaartjes verstrijken.
Lees verder

Hawking ziet einde van de aarde niet als eind van mensheid

Stephen Hawking

Stephen Hawking (foto: the Guardian)

De beroemdste invalide ter wereld, Stephen Hawking, blijft verbazen. Al verschillende malen heeft Hawking gewaarschuwd voor de gevaren van kunstmatige intelligentie en onlangs waarschuwde de sterrenkundige ons weer dat de kans op een vernietigende ramp voor de aarde toeneemt. Dat geeft niet, want we gaan hier toch weg (en elders in het heelal de boel versjteren, denk ik dan). Ik moet het nog zien. Miljarden mensen expediëren van de aarde naar waar? Is Hawking aan het malen? Hoe dan ook: zijn verhaal intrigeert. Hij is in wezen een optimist. De BBC zendt die lezing in twee delen uit: op 26 januari en op 2 februari.
Lees verder

Kernreactor Duitsers in WO II was mislukking

heisenbergblokje

Een Heisenbergblokje van radioactief materiaal

De kernreactor waar de Duitsers in de tweede wereldoorlog (WO II) aan werkten, heeft nooit gefunctioneerd. Dat hebben radiochemici van, onder meer, het EU-instituut voor transuranen (ITU) in Karlsruhe afgeleid aan de hand van de isotopen in de laatste restjes radioactief materiaal die er nog over waren van de experimenten. Lees verder

Musk: “Kernbommen kunnen Mars leefbaar maken”

Elon Musk wil kernbommen op Mars

Elon Musk (l) en gastheer Stephen Colbert

Het lijkt er op dat Elon Musk, de man van Tesla en SpaceX, gek is geworden. Tegen Stephen Colbert van tv-stations CBS zei hij dat een kernbom op Mars de snelste manier is om de rode planeet leefbaar te maken. Ook beweerde hij dat met een jaar of twee, drie mensen met zijn eigen SpaceX-raketten naar Mars kunnen. Of dat is om daar dan een kernbom te laten ontploffen is (mij) niet duidelijk, maar het lijkt me onwaarschijnlijk want een Marsreis is een enkele reis. Lees verder

Sellafield lijkt atoomrampgebied

Sellafield

Miljarden kostende puinhoop in Sellafield

Het kerncomplex Sellafield in Noordwest-Engeland aan de Ierse Zee heeft al een lange geschiedenis van ellende. Het blijkt er, volgens het Britse blad the New Scientist, weer eens een puinhoop te zijn. De zaak moet daar nodig schoon gemaakt worden, maar het ziet er naar uit dat de reiniging van  “een van de twee gevaarlijkste opslagplaatsen van kernafval ter wereld” zeker met zo’n vijf jaar zal worden vertraagd. Het bedrijf dat daar mee bezig was is de laan uit gestuurd. De schoonmaak kost de Britten zeker tot 2020 zo’n 1,9 miljard pond (zo’n 2,5 miljard) per jaar. Er liggen op het terrein duizenden tonnen kernafval vanaf het begin van het atoomtijdperk eind jaren veertig. Lees verder

De bom zegt: Ja, we maken hersencellen aan

Kirsty SpaldingKirsty Spalding van het Karolinska-instituut in Stockholm

Een overigens verderfelijk menselijk product als de atoombom blijkt toch nog ergens goed voor te zijn. Al jaren speelt de discussie of wij mensen gedurende ons leven nieuwe hersencellen aanmaken. Zeer lang is gedacht dat dat niet zo was, al waren er van diverse kanten aanwijzingen dat het wel eens anders zou kunnen zijn. De discussie is leuk geweest. Het lijkt nu wel onomstotelijk dat hersens ook gedurende ons leven nieuwe cellen aanmaken, zij het in een klein deel van onze hersenen, zo heeft Kirsty Spalding van het Zweedse Karolinska-instituut gevonden. Die celverversing komt met name voor in de hypocampus.
Wat heeft die atoombom daar nu mee te maken? Simpel. Een atoombom verspreidt straling, onder meer, in de vorm van deeltjes zoals de instabiele koolstofisotoop C-14. Omdat cellen (ook) koolstof uit de atmosfeer integreren in hun DNA is te bepalen of er sedert de geboorte nieuwe hersencellen worden aangemaakt. In de jaren ’50 en ’60 zijn veel bovengrondse kernproeven gehouden, tot die abrupt in 1963 stopten. In die periode moeten cellen dus een hogere dosis C14 bevatten dan in de jaren ervoor of erna en dat geldt dus ook voor nieuw aangemaakte cellen.
Dat hersenen ook tijdens de volwassenheid nieuwe cellen produceren was al in 1998 ontdekt (ook in Zweden), maar de onderzoeksmethode bleek te riskant en die proef is nooit meer herhaald. De uitslagen van deze proeven zijn daardoor nooit bevestigd. Vandaar dat de discussie bleef. Wel bleek uit dierstudies dat in het gebied van de hypocampus, verantwoordelijk voor geheugen en voor leren, zich nieuwe cellen vormden tijdens het leven van de dieren.
Spalding en haar medewerkers hebben lang gesleuteld aan de ouderdomsbepalingsmethode aan de hand van het C14-gehalte. Die methode werd gebruikt voor het bepalen van de ouderdom in forensisch onderzoek en voor het bepalen van, bijvoorbeeld, de omzettingsgraad van vetcellen, maar voor het bepalen van de leeftijd van hersencellen was de methode te onnauwkeurig. Spalding is vijf jaar bezig geweest om een methode te ontwikkelen de ruwweg 20 miljoen neuronen van de gyrys dentatus (oftewel getande winding; onderdeel van de hypocampus) te isoleren van de hypocampus-cellen en die te ontdoen van hun DNA. De volgende vijf jaar besteedde ze aan het ontwikkelen van manieren om het gewonnen materiaal  te prepareren en aan het bepalen van het C14-gehalte met behulp van deeltjesversnellers.
Na al die soms wat frustrerende voorarbeid werd besloten in het diepe te springen met de hersens van 55 overledenen (die daarvoor toestemming hadden gegeven). De extractie van het DNA gebeurde in Zweden. Het C14-gehalte werd bepaald door het Lawrence Livermore-instituut in de VS. Op basis van een wiskundig model berekende Spalding vervolgens aan de hand van de meetresultaten de vernieuwingsgraad van de hersencellen. Zij kwam tot de conclusie dat eenderde van de hypocampus-cellen regelmatig wordt ververst: gemiddeld 1400 nieuwe cellen per dag.
De Duitse neurowetenschapper Gerd Kempermann stelt dat de uitkomst van Spaldings onderzoek een spectaculaire bevestiging is van de proefneming in 1998. “Het lijkt er op of hiermee de zaak is beslist”, zegt hij in Science.
Kempermann stelt dat zijn en andere onderzoeken bij muizen doen vermoeden dat nieuwe hersencellen een bepaalde functie hebben. Te denken valt aan het onderscheid maken tussen twee zaken in eenzelfde categorie of het vergelijken van nieuw geleerde dingen met reeds opgeslagen kennis. Andersom is het echter ook heel goed mogelijk dat het vernieuwen van hersencellen helemaal niet zo belangrijk is. De overlevingskans van mensen wordt niet zo zeer bepaald door de hoeveelheid nieuw aangemaakte cellen, maar juist door het vermogen oude hersencellen ‘geladen’ met kostbare ervaring levenslang te bewaren, is dan de redenering. In vergelijking met vissen, reptielen en vogels hebben mensen maar een zeer beperkt vermogen nieuwe hersencellen aan te maken en dan nog in een klein gebied. Het zou eerder de vraag zijn waarom de mens dat, beperkte, verversingsvermogen nog steeds heeft.

Bron: Science

VS gaan weer plutonium maken

Zo’n 25 jaar lang heeft Amerika zelf geen plutonium meer geproduceerd, maar aan die onthouding is nu een eind gekomen. Reden daarvoor is dat de NASA deze uiterst giftige, radioactieve brandstof nodig heeft voor zijn ruimtevaartprogramma, zo meldt Der Spiegel online op gezag van de Duitse uitgave van New Scientist.
De Amerikanen zweren bij kernenergie als het om de energievoorziening van ruimtevaartuigen gaat. De laatste 25 jaar kochten de Amerikanen de brandstof elders in, onder meer in Rusland. In het Nationale Energielab in Oak Ridge, Tennessee, is nu al een paar gram geproduceerd van de gewenste isotoop plutonium-238. De capaciteit is zo’n 1,5 kilo per jaar, volgens Der Spiegel genoeg om alle NASA-plannen te kunnen uitvoeren. Slechts op weinig plaatsen in de ruimte is er voldoende zonlicht om dat, via zonnecellen, als energiebron te kunnen gebruiken. Het Mars-karretje Curiosity heeft zo’n 4 kilo plutonium bij zich. Volgens de NASA is er weinig weinig kans dat het gevaarlijke plutonium voor problemen zou kunnen zorgen.
Greenpeace is er niet gerust op. Niet alleen bestaat er kans op verspreiding bij een calamiteit op of in de buurt van de aarde, maar bij de productie van de raketbrandstof ontstaat ook plutonium-239, een isotoop dat een veel langere halfwaardetijd heeft dan plutonium-238 (24 000 jaar tegen 88 jaar). Dat betekent dat dat isotoop duizenden jaren achter slot-en-grendel zou moeten worden opgeslagen en bewaakt. Plutonium-isotopen kunnen gebruikt worden voor de aanmaak van kernwapens. De vraag is wat Amerika zou doen als Iran besluit plutonium te gaan produceren voor het eigen ruimtevaartprogramma…
Bron: Der Spiegel Online